Thơ Hoàng đế Thiệu Trị

Giới thiệu sách Thơ Hoàng đế Thiệu Trị

Cuốn sách viết về thơ của Hoàng đế Thiệu Trị cũng như quan niệm của ông về thi ca, tất cả đều gắn với lý tưởng thời đại. Ông không chỉ sáng tác bằng nhiều thể thơ nhất Việt Nam mà còn là nhà sáng tạo thể cách thi ca. Ông cũng là một Nhà lý luận, nghiên cứu văn chương. Đọc nhiều trang sử liệu có thể thấy ông không chỉ một nhà thơ mà còn là nhà lý luận phê bình, nghiên cứu văn học với tư duy sâu sắc qua hàng loạt phát biểu về thơ của mình. Thơ đối với Thiệu Trị không đơn thuần là nghệ thuật, càng không phải là thú tiêu dao của bậc đế vương rảnh rỗi, mà là phương tiện biểu đạt đạo lý và chính hóa. Quan điểm thơ ca của ông thể hiện qua nhiều phương diện: từ lý tưởng đạo Nho đến thực tiễn phê bình văn học, từ tinh thần trọng học vấn đến thái độ duy lý với văn chương cổ truyền. Những tư tưởng này cho thấy Thiệu Trị là một nhà thơ mang tầm vóc của học giả, không chỉ viết thơ mà còn nghĩ về thơ, bình xét về thơ, và giảng giải thi pháp như một học giả thực thụ.

Cách đây 23 năm, tác giả Nguyễn Phước Hải Trung có xuất bản cuốn sách nghiên cứu viết riêng đầu tay của ông với tựa đề “Chơi chữ Hán Nôm - những bài thơ độc đáo”.Ông choáng ngợp với những sáng tạo chữ nghĩa của cổ nhân. Đến khi thủ đắc một bộ thơ chữ Hán “Ngự chế thi tập” (từ sơ tập đến tứ tập với 5000 trang) đầy đủ của hoàng đế Thiệu Trị mới càng “hoang mang” vì số lượng “những bài thơ độc đáo” (như cách nói trước đây của tôi) ở tập này quá nhiều, khiến người đọc không khỏi đi từ ngạc nhiên này sang ngạc nhiên khác. Khi rảng rỗi, tác giả bắt đầu tìm hiểu nội dung cụ thể của những bài thơ “dị thường” trong tập thơ này, tìm hiểu về “chân dung thơ” vua Thiệu Trị một cách toàn diện mới thấy rõ, hoàng đế là một tác giả cực kỳ đặc biệt của “làng văn học trung đại”.

Qua việc tìm hiểu thi ca và lịch sử gắn với thi phú của nhà vua, xin được nêu sự đặc biệt ấy qua mấy ý khái quát sau đây:

• Đó là người làm nhiều thơ nhất nước Việt Nam đến thời điểm hiện nay;
• Đó là người sáng tác vận dụng nhiều thể thơ nhất thời trung đại;
• Đó là người sáng tạo nhiều thể thơ nhất trong văn chương thời trung đại;
• Đó là người đề vịnh nhiều nội dung chủ đề nhất trong sáng tác của mình;
• Đó là người suy tư, trăn trở nhiều nhất về sáng tác thi phú qua nhiều

Trích đoạn sách Thơ Hoàng đế Thiệu Trị

Vua Thiệu Trị là một nhà thơ thực hành và trải nghiệm rất nhiều thể thơ, nhà vua hầu như làm đủ các thể. Sách Thực lục có chép đoạn đối thoại giữa vua Thiệu Trị và các đại thần bàn về thi ca vào năm 1847 như sau: vua có nói “Phép làm thơ của đời xưa, đời nay, nhiều đến 120 thể, thể nào là dễ, thể nào là khó? Trương Đăng Quế thưa rằng: ‘Tự chúng tôi xem ra, đều là khó cả!’. Vua nói rằng: ‘Cổ thể, không dễ học. Đại để, từ đời Tam đại trở về trước, thể cách đều khó; từ đời Tam đại trở về sau, xem ra hơi dễ. Đời càng về sau, thể cách thơ càng yếu đi! Nhà Đường không bằng nhà Hán, nhà Tống không bằng nhà Đường’. Lại hỏi: ‘Thơ có thể cấm, bắt đầu từ bao giờ?’. Vũ Phạm Khải thưa rằng: ‘Âu Dương Tu xướng ra, Tô Đông Pha hoạ theo. Vua Càn Long nhà Thanh phần nhiều dùng thể ấy”. Đoạn thoại trên cho thấy nhà vua cùng các đại thần đều có nghiên cứu cổ thi. Đọc sách, tra cứu nhiều thì vua Thiệu Trị mới cả quyết có đến 120 thể cách thi ca và đưa ra sự so sánh tính chất “khó, dễ” của các thể, so sánh thi ca Trung Hoa qua lịch sử các triều đại. Nhà vua đã cho các đại thần tập hợp thơ mình sáng tác lâu nay để ấn hành một tác phẩm với sự đa dạng về thể cách như một cách tổng kết về những thực hành thể thơ xưa nay cũng như các sáng tạo mới, vua cho rằng: “nhà làm thơ có thể cách cũng như nhà dụng binh có trận chính, trận kỳ, tham khảo cả đi mà cùng nhìn cả hai đằng, không bằng hợp cả làm một mà tổng quát lại để tiện xem xét để rõ là làm mới hay là thuật cũ. Các ngươi nên xét rõ ngay trong các tập thơ ngự chế, phàm những chỗ có quan hệ đến thể cách đời xưa và đời nay, đều nên theo trước sau mà lần lượt biên vào”.