““Phá rào” trong kinh tế vào đêm trước Đổi mới” của nhà sử học kinh tế Đặng Phong là một trong những công trình quan trọng nhất giúp giải mã giai đoạn chuyển mình đầy phức tạp của nền kinh tế Việt Nam trước thềm Đổi mới 1986. Không chỉ ghi chép lại lịch sử kinh tế, tác phẩm còn dựng lên một bức tranh chân thực, sắc nét về một thời kỳ đặc biệt: khi đất nước vận hành theo cơ chế kế hoạch hóa tập trung, khủng hoảng kinh tế kéo dài, đời sống khó khăn, nhưng chính trong bối cảnh ấy lại xuất hiện những mầm mống đổi mới từ cơ sở - những hành động được gọi là “phá rào”.
Với hơn 500 trang sách, Đặng Phong lần lượt trình bày khoảng hai chục “điển cứu” tiêu biểu cho các mũi đột phá trong nông nghiệp, công nghiệp, thương mại, phân phối, ngoại thương và quản lý doanh nghiệp. Đó là những câu chuyện có thật về các hợp tác xã dám khoán hộ, các nhà máy dám tự hạch toán, các địa phương dám mở luồng, giao thương vượt quy định; những con người cụ thể, trong hoàn cảnh cụ thể, buộc phải đi tìm lối thoát cho sản xuất và đời sống dân sinh. Họ không làm lý thuyết, cũng không chờ chủ trương; họ hành động từ thực tiễn, chấp nhận rủi ro, thậm chí chịu kỷ luật, để mở ra những “khe sáng” đầu tiên cho nền kinh tế bị bó cứng.
Điều làm nên giá trị đặc biệt của Phá rào không chỉ là tư liệu phong phú, mà còn là cách tác giả dựng lại không khí của thời kỳ “tiền đổi mới” với độ chính xác, công tâm và sâu sắc hiếm có. Đặng Phong không ca ngợi hay phê phán cực đoan; ông cho thấy rằng đổi mới không xuất hiện trong một ngày, càng không bắt đầu từ một nghị quyết duy nhất, mà được hình thành từ hàng nghìn thử nghiệm âm thầm, từ sự sáng tạo và kiên nhẫn của cơ sở. Các “phá rào” ấy - dù nhỏ bé, tự phát hay nhiều khi trái cơ chế - lại chính là nền móng làm thay đổi tư duy quản lý, mở đường cho chính sách mở cửa sau này.
Bố cục cuốn sách gồm các phần:
Phần mở đầu: Từ giải phóng đất nước đến "cởi trói" cho sản xuất
Phần I: Từ xí nghiệp "xé rào" đến nhà nước sửa đổi "hàng rào"
Phần II: Từ tiểu nông cá thể lên sản xuất lớn rồi về với kinh tế hộ
Phần III: Từ "mua như cướp, bán như cho" đến thuận mua vừa bán
Phần IV: Từ độc quyền ngoại thương của Trung ương đến những "rừng" IMEX
Thay kết luận: Những bài học lịch sử từ những mũi đột phá
Cuốn sách có giá trị sử liệu lớn đối với những ai nghiên cứu kinh tế Việt Nam, đồng thời chứa đựng nhiều bài học thời sự cho hiện tại: về dũng khí cải cách, về tính linh hoạt của quản trị, và về cách một hệ thống chỉ có thể thay đổi khi những con người bên trong dám thử nghiệm, dám chịu trách nhiệm trước thực tiễn. Phá rào trong kinh tế vào đêm trước Đổi mới vì thế không chỉ là một cuốn sách để đọc, mà còn là một tài liệu để suy ngẫm về con đường phát triển của Việt Nam hôm nay - nơi bài học về đổi mới từ cơ sở vẫn còn nguyên giá trị.
Sách nằm trong bộ sách gồm 2 cuốn “Phá rào” trong kinh tế vào đêm trước Đổi mới” và “Tư duy kinh tế Việt Nam 1975–1989” của nhà sử học kinh tế Đặng Phong do Omega+ và Nhà xuất bản Tri Thức hợp tác xuất bản.