Thoại ngọc hầu là bậc danh tướng đa tài trong lịch sử nước ta. về binh nghiệp, ông là bậc “công thần vọng các” đã từng theo phò nguyễn Ánh từ những ngày còn bôn tẩu khắp nơi, giúp hoàng tôn Ánh khôi phục gia định, lấy đất nghệ An; từng trấn thủ và giữ yên vùng đất biên cương phía bắc trong những năm đầu khi vua gia Long mới làm chủ đất bắc hà; ba lần giữ chức bảo hộ cao miên “lo liệu sắp đặt việc ngoài biên” được vua minh mạng ngợi khen là đã “nói lên một cách rộng rãi cái uy đức của triều đình, củng cố được biên cảnh”. Ông còn là nhà ngoại giao tài ba, từng bảy lần đi sứ sang xiêm, ít nhất hai lần đi sứ sang Lào, thuyết phục vua xiêm và các bộ tộc Lào giúp nguyễn vương thoát khỏi tình thế nguy nan, tạo nên bước ngoặt trong quá trình bắc tiến. bên cạnh tài thao lược, ngoại giao, Thoại ngọc hầu còn là một nhà kinh tế có tầm nhìn xa trông rộng, ông đã góp công rất lớn trong sự nghiệp đào kênh vĩnh tế, kênh Thoại hà, chiêu dân lập ấp, biến châu đốc từ một vùng đất “cỏ hoang bát ngát” thành nơi dân cư tụ họp đông đúc “ruộng vườn bao quanh chân núi, hơi lam tuôn cuốn lẫn khói nấu cơm, chùa chiền trên chót hương tỏa mây lồng, thật không kém gì phong cảnh trung châu”. trong suốt cuộc đời mình, dấu chân Thoại ngọc hầu đã in trên khắp mọi miền đất nước, ở xứ cao miên, vạn tượng, xiêm La.
Năm 1972, cuốn sách biên khảo đầu tiên về Thoại ngọc hầu nhan đề Thoại Ngọc Hầu với công cuộc khai phá miền Hậu Giang của học giả nguyễn văn hầu đã ra mắt bạn đọc với lời bình của nhà nghiên cứu bửu Kế: “Sự phong phú của sách khiến không còn ai có thể viết về vấn đề nầy làm gì nữa”. Lời bình ấy đã nói lên tâm huyết, nỗ lực và thành công rất lớn của học giả nguyễn văn hầu trong quá trình sưu tầm tài liệu để viết nên cuốn biên khảo này. nhưng lời nhận xét ấy không có nghĩa là tất cả những gì về Thoại ngọc hầu đã trở nên sáng tỏ, chính xác hoàn toàn, bởi lẽ khoa học là hành trình khám phá không ngừng.
Hơn bốn mươi năm sau, nhà nghiên cứu trẻ trần hoàng vũ giới thiệu đến bạn đọc cuốn biên khảo thứ hai về Thoại ngọc hầu với tựa đề Thoại Ngọc Hầu qua những tài liệu mới. để viết nên cuốn sách này, tác giả đã dồn nhiều tâm sức sưu tầm những tài liệu mới nằm rải rác khắp nơi, trong biên niên sử hoàng gia xiêm, cao miên, trong các công trình du khảo của người phương tây, và các bài văn bia liên quan đến Thoại ngọc hầu ở khắp trong nam ngoài bắc, Kế thừa những thành tựu nghiên cứu trong những năm gần đây, cộng với nguồn tài liệu mới sưu tầm được, tác giả đã đính chính và bổ sung nhiều thông tin quan trọng về cuộc đời và sự nghiệp của Thoại ngọc hầu trong cuốn biên khảo công phu và hấp dẫn này.