Phê phán lý tính thuần túy là gì?
Phê phán không phải là “đả kích” hay “lên án” theo cách hiểu thông thường hiện nay, mà là là “phân biệt”, “biện biệt”[1].
Lý tính hay Lý trí[2] là quan năng suy luận khác với giác tính là quan năng phán đoán; theo nghĩa rộng, lý tính là “toàn bộ quan năng nhận thức cao cấp” bao gồm cả giác tính[3], năng lực phán đoán[4], bao trùm hai lãnh vực: lý tính lý thuyết và lý tính thực hành.
Thuần túy là loại nhận thức hoàn toàn độc lập với kinh nghiệm.
Không có quan năng nào cao hơn lý tính để “phê phán” nó ngoài chính nó; và theo Kant, lý tính có đủ năng lực và phương tiện để tiến hành và hoàn tất công việc tự phê phán này. Vậy, Phê phán lý tính thuần túy là cuộc tự kiểm thảo của lý tính theo đúng nghĩa là “tòa án” của lý tính, trong đó lý tính vừa là quan tòa, vừa là bị cáo; và thậm chí, trong công cuộc “Phê phán lý tính thực hành” sau này, lý tính còn là kẻ tự ban bố luật lệ[5] nữa.[6]
........
Công trình này giống như một tấm bản đồ giúp người đọc nhanh chóng nhìn được toàn cảnh, tiết kiệm thời gian mò mẫm trong một khu rừng đầy những thuật ngữ và tư tưởng uyên thâm, vừa từng bước hướng dẫn người đọc tìm được lối vào để thưởng ngoạn cả cung thành tư tưởng vĩ đại của Immanuel Kant. Thật may mắn cho những ai có dịp là học viên hay tu sinh trong những lớp giảng dạy và giới thiệu về tác phẩm đồ sộ này. Tất nhiên, tấm bản đồ dù rõ ràng và chi tiết đến mấy cũng không thể thay cho việc tự mình dạo bước và tận hưởng phong cảnh. Nhưng đến lúc ấy, khi đã đọc kèm với toàn văn tác phẩm Phê phán lý tính thuần túy, hẳn sẽ không quên công lao của người dẫn lối và nên tiếp tục lưu giữ tấm bản đồ quý báu này mỗi khi cần đến và truyền trao cho những bạn đồng hành khác trong tương lai.
[1] Vollstaendig spezifiziert; completely specified; specified; 完备地详细开列 (hoàn bị địa tường tế khai liệt: trình bày một cách chi tiết...).
(Thứ tự cước chú dựa theo tài liệu tham khảo lần lượt là: 1a; 1b; 1c; 1d; 1e (nếu có))
[2] Vernunft; [b, c] reason; 理性 (lý tính).
[3] Verstand; [b, c] understanding; 知性 (tri tính).
Nói thêm:
- Thạch Xung Bạch (Trung Quốc, 1911-1972, dịch tác phẩm Thế giới như là Ý chí và Biểu tượng của Schopenhauer): 悟性 (ngộ tính). Các bản dịch của Âu Dương Hãn Tồn, Pháp sư Diễn Bồi dịch các tác phẩm của Kimura Taiken sang tiếng Trung, thường dùng từ này.
- Vi Khải Xương (Trung Quốc, 1962, dịch tác phẩm Thế giới như là Ý chí và Biểu tượng của Schopenhauer): 理解力 (lý giải lực).
[4] Urteilskraft; power of judgment; judgment; 判断力 (phán đoán lực).
[5] Gesetzgeber; legislator; lawgiver; 立法者 (lập pháp giả).
[6] [2]. Không có quan năng nào cao hơn lý tính để “phê phán” nó ngoài chính nó; và theo Kant, lý tính có đủ năng lực và phƣơng tiện để tiến hành và hoàn tất công việc tự phê phán này. Vậy, Phê phán lý tính thuần túy là cuộc tự kiểm thảo của lý tính theo đúng nghĩa là “tòa án” của lý tính, trong đó lý tính vừa là quan tòa, vừa là bị cáo; và thậm chí, trong công cuộc “Phê phán lý tính thực hành” sau này, lý tính còn là kẻ tự ban bố luật lệ5 nữa.