Cuốn sách này nghiên cứu sự phát triển giáo lý về Niết-bàn trong truyền thống Pali tạng và các truyền thống tiếp nối, đồng thời so sánh nó với truyền thống Hán Tạng, A-hàm và các truyền thống chú giải của nó. Cuốn sách làm sáng tỏ sự phát triển học thuyết Niết-bàn sơ kỳ và truy nguyên từ ngữ cũng như các thuật ngữ liên quan đến ngữ cảnh ẩn dụ ban đầu. Qua đó, tác phẩm này làm sáng tỏ những lý giải đa dạng và sự phát triển giáo lý, triết học trong các bản chú giải và A-tỳ-đàm của các trường phái Phật giáo Nam truyền và Bắc truyền. Cuối cùng, cuốn sách này xem xét trường phái nào đã giữ nguyên được ý nghĩa và tham chiếu ban đầu của Niết-bàn nếu có.
Mục lục sách Sự Hình Thành Và Phát Triển Khái Niệm Niết Bàn Trong Phật Giáo
PHẦN 1. SỰ PHÁT TRIỂN CỦA HỌC THUYẾT NIẾT-BÀN TRONG PHẬT GIÁO ẤN ĐỘ SƠ KỲ
- Niết-bàn và nguồn tài liệu tham chiếu
- Thuyết hai Niết-bàn trong kinh điển sơ kỳ
- Sự phát triển của thuyết hai Niết-bàn
- Niết-bàn trong truyền thống
Phật giáo Thượng tọa bộ (Theravāda) - Niết-bàn trong các trường phái Phật giáo Bắc truyền
- Kết luận
PHẦN 2. BẢN DỊCH CHÚ GIẢI TIẾNG PALI, SANSKRIT VÀ HÁN LIÊN QUAN
- Nguồn tài liệu chọn lọc về khái niệm Niết-bàn và thuyết hai Niết-bàn
Trích đoạn sách Sự Hình Thành Và Phát Triển Khái Niệm Niết Bàn Trong Phật Giáo
Phát trí luận là bộ luận cuối trong Luận tạng A-tỳ-đạt ma của phái Nhất thiết hữu bộ, hiện chỉ còn bản dịch tiếng Hán. Đây là bộ luận duy nhất trong cả hai truyền thống A-tỳ-đàm Bắc truyền và Nam truyền giải thích về thuyết hai Niết-bàn theo quan điểm A-tỳ-đạt-ma. Trên thực tế, chúng ta không thể tìm thấy bất kỳ giải thích nào về học thuyết hai Niết-bàn trong bảy bộ A-tỳ-đàm Pali. Hầu hết các giải thích đều từ các tác phẩm chú giải của họ.
Trước khi đi vào những giải thích về Niết-bàn hữu dư y và vô dư y, cần hiểu tổng quan về cách hiểu Niết-bàn từ quan điểm hệ thống hóa sau này cả trong A-tỳ-đàm bằng tiếng Pali và các tác phẩm A-tỳ-đạt-ma của phái Nhất thiết hữu bộ.
Về nguồn gốc của văn học A-tỳ-đạt-ma, các học giả Nhật Bản cho rằng nó bắt nguồn từ các đối thoại liên quan đến các học thuyết (abhidharmakathā) hoặc các thảo luận về giáo lý trong tu viện qua hình thức đặt câu hỏi và trả lời để làm sáng tỏ các vấn đề phức tạp hoặc những điểm khó hiểu trong giáo lý. Nhưng hầu hết các học giả phương Tây đều cho rằng nó bắt nguồn từ các bảng luận mẫu (mātṛkā) liệt kê các chủ đề giáo lý của Đức Phật theo tiêu chí số lượng và chất lượng.
Mātṛkā là bảng được tổng hợp và gìn giữ đầy đủ các khái niệm giáo lý trong tạng Ni-ka-ya. Bảng danh sách thuộc loại này là Phúng tụng (Saṅgītisuttanta) thuộc Trường bộ kinh (Dīghanikāya) hoặc Chúng tập kinh (Saṃgītisūtra) thuộc Trường A-hàm. Trên thực tế, Tập dị môn túc luận (Saṃgītiparyāyaśāstra) là bộ thứ nhất trong bảy bộ A-tỳ-đạt-ma chú giải về bản kinh này.
Vì trình bày rõ ràng các học thuyết qua sự phân loại và định nghĩa, nên không có chỗ cho những giải thích ẩn dụ hoặc theo ngữ cảnh trong thể loại này. Họ thích những khái niệm đơn giản rõ ràng hơn là sự mơ hồ phức tạp của phép ẩn dụ. Do đó, Niết-bàn trong kinh điển sơ kỳ, vốn theo nghĩa ẩn dụ “thổi tắt” đã trở thành một thuật ngữ chuyên môn trong A-tỳ-đạt-ma: thuật ngữ cần được định nghĩa và phân loại một cách chi tiết.
Do đó, trong các tác phẩm A-tỳ-đạt-ma, thường nảy sinh nhiều vấn đề mâu thuẫn khi định nghĩa pháp này với pháp kia hoặc khi phân loại pháp này trùng lặp với pháp kia. Thực ra, khía cạnh của vấn đề này là điểm khởi đầu cho sự phát triển A-tỳ-đạt-ma của các học thuyết Phật giáo.
Trong chương này, tôi thảo luận về sự phát triển của khái niệm Niết-bàn trong cả truyền thống A-tỳ-đàm Pali và A-tỳ-đạt-ma tiếng Hán. Sau đó xét sự phát triển này ảnh hưởng như thế nào đến thuyết hai Niết-bàn trong Phát trí luận và các truyền thống chú giải Thượng tọa bộ.
(Trích - 3 Sự phát triển của thuyết hai Niết-bàn)