Cuốn sách tổng hợp và phân tích sâu các phát hiện chính của nghiên cứu “Nam giới và Nam tính trong một Việt Nam đang hội nhập” (NGVN 2018-2020), một dự án kéo dài ba năm (6/2018 - 6/2020). Báo cáo tóm tắt kết quả được công bố năm 2021 và nhận được sự quan tâm rộng rãi từ giới học thuật, những người làm giáo dục, phát triển cộng đồng và nhiều độc giả quan tâm đến vấn đề giới. Chính sự quan tâm này đã thúc đẩy nhóm nghiên cứu xây dựng một chuyên khảo hoàn chỉnh nhằm trình bày hệ thống hơn những kết quả, phân tích và luận giải từ NGVN 2018-2020.
Nội dung sách gồm nội dung lớn: 1) Tổng quan lý thuyết và các nghiên cứu đi trước, từ đó định vị dự án trong bối cảnh học thuật về nam giới và nam tính ở Việt Nam; (2) Phân tích dữ liệu định lượng nhằm tái hiện các đặc điểm nổi bật của nam giới Việt Nam, đời sống hằng ngày, quan niệm về giới, hành vi nguy cơ,… và phác họa mô hình “người đàn ông đích thực” theo nhận thức xã hội Việt Nam hiện nay; và (3) Phân tích các cuộc phỏng vấn sâu, từ đó làm rõ chiều sâu và nhận diện các “kiểu” nam tính khác nhau đang hiện diện trong xã hội đương đại. Thông qua đó, nhóm tác giả mô tả một bức tranh toàn diện về nam giới Việt Nam và góp phần mở rộng thảo luận học thuật về giới, cụ thể là chủ đề nam giới và nam tính, trong bối cảnh Việt Nam hội nhập.
PHẦN 1 - BỨC TRANH BẤT CÂN XỨNG VỀ GIỚI
Chương 1 đặt nền móng cho vấn đề nghiên cứu bằng cách chỉ ra sự thiếu vắng các mô tả hệ thống về nam giới trong nhiều khảo cứu giới trước đây. Tác giả lý giải vì sao cần đi tìm những “nhân vật chưa rõ mặt” - những nhóm nam giới ít được quan sát một cách khoa học. Phần này cũng cung cấp bối cảnh xã hội - học thuật của nghiên cứu nam giới tại Việt Nam.
Chương 2 phát triển cơ sở lý thuyết, giải thích các khái niệm then chốt của lĩnh vực nghiên cứu nam tính, kết nối với các tiếp cận quốc tế và xác lập khung phân tích cho toàn bộ công trình. Chương này đồng thời mô tả thiết kế nghiên cứu của dự án NGVN, bao gồm phương pháp thu thập dữ liệu định lượng - định tính và cách xử lý, phân tích dữ liệu.
Chương 3 hệ thống hóa các công trình nghiên cứu trước về nam giới và nam tính, chỉ ra các hướng tiếp cận chủ đạo và những giới hạn trong khảo cứu hiện nay. Khoảng trống này là cơ sở để dự án NGVN đóng góp dữ liệu mới và các luận giải cập nhật về nam tính Việt Nam.
PHẦN 2 - NHỮNG CHÂN DUNG MỚI TRONG KHUNG HÌNH CŨ
Chương 4 mô tả chi tiết đặc điểm nhân khẩu - xã hội của mẫu nghiên cứu; tình trạng sức khỏe thể chất và tinh thần; các hành vi nguy cơ phổ biến; mức độ tham gia xã hội; sở thích cá nhân; và vai trò của Internet trong đời sống nam giới. Từ đó hình thành bức chân dung toàn diện về nam giới Việt Nam hiện nay: năng động hơn, kết nối nhiều hơn, nhưng đối mặt với không ít áp lực và rủi ro sức khỏe.
Chương 5,dựa trên dữ liệu định lượng và định tính, phân tích hai lớp trải nghiệm: hồi ức về gia đình thời thơ ấu và vai trò của nam giới trong gia đình hiện tại. Kết quả cho thấy sự giao thoa giữa kỳ vọng truyền thống và những thay đổi trong thực hành làm cha, làm chồng.
Chương 6 tập trung mô tả trải nghiệm bạo lực khi nam giới còn nhỏ và hành vi bạo lực trong gia đình khi trưởng thành. Phân tích chỉ ra mối quan hệ giữa bạo lực thời thơ ấu, sức khỏe tinh thần và các hành vi gây hấn hiện tại, đồng thời nhấn mạnh tính hệ thống của vòng lặp bạo lực.
Chương 7 xem xét cách nam giới tự nhìn nhận bản thân, quan niệm về vai trò của đàn ông và phụ nữ, cùng mối liên hệ giữa định kiến giới với hành vi nguy cơ và sức khỏe tinh thần. Đây là nền tảng quan trọng để hiểu sự vận hành của nam tính trong đời sống thực.
Chương 8, từ dữ liệu nghiên cứu, nhóm tác giả xây dựng mô hình về “người đàn ông đích thực” theo quan niệm phổ biến hiện nay. Các tiêu chí được nhóm thành những trục chính như trách nhiệm, thành đạt, đạo đức, chăm sóc gia đình, độc lập kinh tế. Chương này phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hình mẫu này và mô tả sự dịch chuyển của nó trong bối cảnh đổi mới xã hội.
Chương 9, thông qua dữ liệu định tính, cho phép nhận diện bốn dạng nam tính đang cùng tồn tại:1) trung thành với truyền thống; 2) giữ truyền thống một cách thực dụng; 3) tìm kiếm sự cân bằng giữa truyền thống và giá trị mới; 4) phản kháng các khuôn mẫu truyền thống để tái định nghĩa nam tính. Khung phân loại này cho thấy nam tính Việt Nam là một cấu trúc đa dạng, không đồng nhất, đang liên tục vận động.
PHẦN 3 - KẾT LUẬN
Phần kết luận tổng hợp kết quả nghiên cứu, nhấn mạnh rằng nam tính Việt Nam là một hệ sinh thái phong phú, chịu tác động mạnh của biến đổi kinh tế - xã hội, công nghệ và tiến trình bình đẳng giới. Nghiên cứu chỉ ra rằng nhiều hành vi nguy cơ, áp lực tâm lý và xung đột gia đình có liên quan trực tiếp đến các chuẩn mực giới còn mang tính truyền thống. Cuốn sách đề xuất cần tăng cường nghiên cứu về nam giới để xây dựng chính sách xã hội dựa trên bằng chứng.
Nhóm tác giả cũng thẳng thắn nhìn nhận các hạn chế của nghiên cứu như điều kiện tiếp cận tư liệu quốc tế, giới hạn lý thuyết và kỹ năng nghiên cứu. Tuy vậy, đây là nỗ lực tiên phong nhằm đặt nền móng cho lĩnh vực nghiên cứu nam giới tại Việt Nam, với hy vọng mở ra cơ hội cho những nghiên cứu tiếp theo, góp phần mở rộng hiểu biết về giới trong khoa học xã hội.
Trích dẫn sách Nam Giới Và Nam Tính Trong Một Việt Nam Đang Hội Nhập
Trích Lời nói đầu
“Thay mặt cho nhóm nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Phát triển Xã hội, tôi xin trân trọng cảm ơn Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ Quốc gia - NAFOSTED đã tài trợ cho đề tài với mã số 504.05-2018.02. Cảm ơn Chương trình Investing in Women3 và thông qua đó tới Đại sứ quán Úc tại Việt Nam đã tài trợ thêm để dự án có thể thực hiện với một mẫu khảo sát lớn hơn. Lời cảm ơn chân thành xin được dành cho Quỹ Rosa Luxemburg tại Đông Nam Á, Văn phòng Hà Nội4 vì đã hỗ trợ để chúng tôi có thể phân tích bổ sung kết quả nghiên cứu định tính và hoàn thiện cuốn sách này.
Cuốn sách trình bày những phát hiện chính của cuộc nghiên cứu Nam giới và Nam tính trong một Việt Nam đang hội nhập (NGVN 2018 - 2020). Dự án nghiên cứu được thực hiện trong 3 năm từ tháng 6/2018 đến tháng 6/2020. Báo cáo kỹ thuật đã được hoàn thành và báo cáo tóm tắt kết quả nghiên cứu đã được công bố trong năm 2021.
Sau khi báo cáo tóm tắt của cuộc nghiên cứu được chia sẻ, chúng tôi nhận được khá nhiều sự quan tâm của các đồng nghiệp và những người làm công tác giáo dục, phát triển cộng đồng cùng rất nhiều người khác nữa. Sự quan tâm này đã thúc đẩy chúng tôi đi đến quyết định xuất bản một chuyên khảo từ kết quả nghiên cứu.
Cuốn sách này bao gồm phần tổng quan lý thuyết, các nghiên cứu trước đó, cùng với nhiều tư liệu đa dạng về chủ đề nam giới và nam tính trên thế giới cũng như tại Việt Nam. Bên cạnh đó là các phân tích từ nghiên cứu định lượng và định tính mà chúng tôi đã thực hiện. Phần tổng quan lý thuyết và giới thiệu các nghiên cứu trước đây giúp định vị công trình nghiên cứu của chúng tôi trong bối cảnh học thuật hiện có. Phân tích dữ liệu định lượng cho phép chúng tôi phác họa một số đặc điểm nổi bật của nam giới Việt Nam hiện nay, cùng với thế giới quan của họ, đồng thời tái hiện mẫu hình “người đàn ông đích thực” theo quan niệm phổ biến. Cuối cùng, phần phân tích định tính góp phần làm rõ và bổ sung chiều sâu bằng cách nhận diện các dạng thức nam tính khác nhau đang tồn tại trong xã hội Việt Nam đương đại.
Kết quả của nghiên cứu này là một nỗ lực của chúng tôi nhằm đóng góp vào lĩnh vực nghiên cứu xã hội tại Việt Nam, đặc biệt là trong các chủ đề về nam giới nói riêng và giới nói chung. Những hạn chế trong việc tiếp cận lý thuyết và kỹ năng nghiên cứu, cùng với khó khăn trong việc tiếp cận các nguồn tư liệu quốc tế là những nguyên nhân chính khiến chúng tôi chưa đạt được kết quả như kỳ vọng. Tuy vậy, chúng tôi tự hào vì đã dám vượt qua giới hạn của bản thân và mạnh dạn bước vào một lĩnh vực còn nhiều thách thức.
Chúng tôi hy vọng rằng những nền móng ban sơ này có thể trở thành điểm khởi đầu cho những người đi sau, và sự mạnh dạn của chúng tôi sẽ phần nào truyền cảm hứng cho họ tiếp tục khai phá. Xã hội Việt Nam hiện nay đã bắt đầu nhận thức rõ hơn về giá trị và sự cấp thiết của các nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học xã hội nói chung, nghiên cứu về giới nói riêng - đặc biệt là về nam giới. Chúng tôi tin tưởng rằng sự thay đổi trong nhận thức này sẽ mở ra nhiều cơ hội cho các đồng nghiệp có chung mối quan tâm và nhiệt huyết.
Khi chọn tên cho cuốn sách, chúng tôi đã trải qua nhiều trăn trở. Tiêu đề “Nam giới và nam tính trong một Việt Nam đang hội nhập” có thể gợi cảm giác học thuật đối với một số bạn đọc, nhưng trên thực tế, nội dung của cuốn sách lại gần gũi và dễ tiếp cận hơn. Những con số và các câu chuyện được trình bày ở đây sẽ giúp bạn đọc hình dung rõ nét chân dung của những người đàn ông khác nhau trong nghiên cứu này. Họ có nhiều điểm chung - như sẽ được thể hiện trong phát hiện chính của chúng tôi về “mẫu hình người đàn ông đích thực” - nhưng đồng thời cũng mang những khác biệt quan trọng, bắt nguồn từ sự khác nhau về thế hệ, trải nghiệm thời niên thiếu, văn hóa vùng miền, hoàn cảnh kinh tế, trình độ học vấn, hay mức độ tiếp cận thông tin trong thời đại số, v.v. Chúng tôi hình dung họ như những bức chân dung đa dạng được lồng trong cùng một khung hình cũ kỹ - một hình ảnh ẩn dụ cho những khuôn mẫu nam tính phổ biến ở Việt Nam. Có bức chân dung dường như hòa hợp với chiếc khung ấy, nhưng cũng có bức trông lạc lõng, không ăn nhập. Chính những điểm “không ăn nhập” đó lại là dấu hiệu của sự chuyển động - sự thay đổi của nam giới Việt Nam trong bối cảnh xã hội đang biến chuyển. Các khuôn mẫu nam tính truyền thống đang dần phai nhạt trong những thế hệ trẻ hơn, đặc biệt là ở nhóm nam giới sống tại đô thị, có cơ hội tiếp cận thông tin, và như cách chúng tôi gọi trong phân tích - có “trải nghiệm toàn cầu hóa”. Chính họ là những người đang chất vấn, thách thức các khuôn mẫu cũ, và, nói một cách hình tượng, là những người đang cố gắng thoát ra khỏi cái khung hình đã cũ…
Hà Nội, tháng 12 năm 2024
Khuất Thu Hồng
(Thay mặt nhóm tác giả)”