Còn ai… ai sẽ nghĩ cho ta? Đấy là câu hỏi bi phẫn và ám ảnh nhất trong Con chim phụng cuối cùng.
Tập truyện ngắn kể chung một câu chuyện: khi lịch sử mang gương mặt đàn bà. Dẫu là một bà phi uy quyền hay một cung nhân thường tình, một công nữ hay một dân nữ, dẫu là nàng công chúa Việt hay công chúa Chiêm, tất cả họ đều chung một nỗi bi ai: không bao giờ được sống thật với con người mình, không thể quyết định số phận mình, và đón chờ họ luôn là sự hủy hoại đau đớn nhất.
Chín truyện ngắn là chín mảnh ghép ám gợi về số phận người đàn bà trong sóng cả lịch sử, dệt nên bức chân dung chân thực và dữ dội.
Với Con chim phụng cuối cùng, Nguyễn Thị Kim Hòa lần đầu tiên thể nghiệm đề tài lịch sử, để soi chiếu vào những góc mờ khuất của quá khứ, nhắc nhở chúng ta rằng lịch sử được viết trên trang giấy phẳng sơ sài và phiến diện đến đâu.
Nhận định: “Lịch sử đi đến tận cùng là thứ không đáng tin tưởng, Nguyễn Thị Kim Hòa sáng tạo dựa trên sự không tin tưởng của mình. Khi những giấc mơ được thêu dệt mới là thứ đáng sống sót nhất trên cõi đời này. Đi vào giấc mơ là đi vào ký ức, đi vào ký ức là đi vào lịch sử. Tưởng tượng, ảo mộng, hy vọng, tuyệt vọng, chán nản, tự huyễn, vua quan, phi tần, nô tỳ, tiện dân… Nhân vật chính, phụ chỉ có một: Nguyễn Thị Kim Hòa. Đóng nhiều vai trên nền lịch sử luôn lung lay, cô chop thấy khả năng dung chứa các ký ức. Hãy tin có một người đi qua các kiếp, đến kiếp này để viết về những gì mình đã thấy.” - Đinh Phương, nhà văn.