Hủy Diệt Và Cứu Rỗi

Giới thiệu sách Hủy Diệt Và Cứu Rỗi

Huỷ diệt và Cứu rỗi tập hợp chuỗi bài giảng tại Đại học Harvard năm 2024 của giáo sư, nhà văn, nhà phê bình Viet Thanh Nguyen - người đoạt giải thưởng uy tín Pulitzer Prize và rất nhiều giải thưởng văn chương cao quý khác. Trong sáu chương sách mạnh mẽ và lay động này, Viet Thanh Nguyen luận bàn sâu sắc về khái niệm “bên lề” qua lăng kính của văn chương, lịch sử, chính trị và gia đình.

Mỗi chương sách là một phác hoạ sắc nét về những nhà văn đã định hình triết lý sáng tạo của tác giả, xen lẫn những hồi ức đầy ám ảnh về chứng bệnh trầm uất của người mẹ quá cố. Bằng những phân tích và lập luận uyên bác về các tác phẩm hư cấu và phi hư cấu của Herman Melville, F. Scott Fitzgerald, Ralph Ellison, William Carlos Williams, và Maxine Hong Kingston, Viet Thanh Nguyen khai phóng lý thuyết mỹ học và cật vấn về chiến tranh và chính trị. Trách nhiệm của nhà văn trong thời bạo loạn là gì? Chúng ta nên tán dương văn chương của những tiếng nói bị lãng quên - hay cần đối diện với chính những thế lực đã khiến hàng triệu người phải câm lặng? Những gánh nặng và khoái cảm của “kẻ bên lề” trong bất kỳ xã hội nào là gì?

Khước từ vị trí thiểu số gương mẫu mà xã hội dành cho những cộng đồng như người Mỹ gốc Á, Viet Thanh Nguyen kiến tạo một tương lai khác: một liên minh tiến bộ và ưu tư giữa những con người đã và đang chứng kiến sự huỷ diệt của chủ nghĩa đế quốc và những cuộc chiến tranh vẫn chưa có hồi kết.

Chương Một: Bàn về sự lưỡng phân hay tính phi thực

Trong chương mở đầu của Huỷ diệt và Cứu rỗi, Viet Thanh Nguyen đối diện với thân phận lạc trôi—một tình trạng lưỡng phân triền miên vốn ám ảnh kiếp người tị nạn, sứ mệnh của nhà văn, và gánh nặng đại diện cho tha nhân. Từ sự do dự khi nhận lời mời diễn thuyết trong chuỗi bài giảng Norton uy tín của đại học danh giá Harvard, ông không ngừng tự vấn về cảm giác mạo danh và tính phi thực đến từ việc đồng thời là chủ thể và đối tượng trong cơ chế đón nhận tại Mỹ. Lần theo hành trình từ đứa trẻ trôi dạt trong trại tị nạn đến vị thế trí thức của công chúng, Viet Thanh Nguyen phơi bày ba cám dỗ thường trực: lý tưởng hóa khổ đau, đoạn tuyệt với cộng đồng để đạt lấy biểu tượng cá nhân, và đánh đồng tính chân thực với sự khác biệt. Qua phân tích sắc sảo về những biểu tượng văn chương như Caliban và Anthony Veasna So, tác giả bác bỏ thứ huyền thoại u sầu vốn thần thánh hóa khổ đau, và thay vào đó, xem những nghịch lý, những vùng xám, những yếu tố phi thực là không gian sáng tạo phong phú cho nghệ thuật. Với lập luận táo bạo, tác giả khước từ những huyễn tưởng cứu rỗi thường được gán ghép cho nghệ sĩ bên lề, khẳng định rằng chính sự lưỡng phân—với những rạn vỡ, những khoảng trống, và cả những lớp vỏ ngụy tạo—là mảnh đất màu mỡ nơi tư duy thẩm mỹ được thăng hoa và nhận thức đạo đức trở nên khả hữu.

Chương Hai: Bàn về sự nhân danh người khác

Trong Chương Hai của Huỷ diệt và Cứu rỗi, Viet Thanh Nguyen đối diện với những ràng buộc đạo đức và xúc cảm thẳm sâu trong việc viết về mẹ và tình yêu của người đã tạo nên ông, ngay cả khi chứng bệnh tâm thần của bà luôn ám ảnh ký ức ông.

Qua một tự sự mang chiều sâu nội tâm, tác giả tìm về khởi nguồn phong cách văn chương của mình từ thời thơ ấu trong thân phận một đứa trẻ tị nạn tại San José, nơi tiếng Anh vừa là cầu nối vừa là nhát cắt chia lìa ông khỏi căn tính Việt. Ông suy tư về gánh nặng và sự phản bội trong việc "lên tiếng thay người khác"—nhất là khi người đó chính là mẹ mình—và thừa nhận rằng bà vừa là nàng thơ vừa là nạn nhân trong những trang viết của ông. Nhìn lại những chấn thương cá nhân, lịch sử thuộc địa và di sản văn chương, tác giả phê phán kỳ vọng rằng những nhà văn thiểu số phải là những tiếng nói đại diện cho cộng đồng, thay vào đó, ông chủ trương một phong cách sáng tạo không khoan nhượng, bắt nguồn từ chính những đa tầng bản ngã của mình. Việc khước từ vai trò trung gian nhằm phục vụ cộng đồng đa số cũng chính là một hành động phản kháng và định hình lại thẩm mỹ. Nói cách khác, đó là một cách tôn vinh những thanh âm đã bị lịch sử lãng quên. Tựu trung, chương sách là một khúc bi ca đầy nhức nhối và cũng là bản cáo trạng mạnh mẽ, vạch ra ranh giới mong manh giữa tình yêu và sự phản bội, ký ức và lãng quên, cái tôi và tha nhân—những lằn ranh luôn luôn chập chờn, bất khả phân định.

Chương Ba: Bàn về Palestine và Châu Á

Trong Chương Ba, Viet Thanh Nguyen bàn luận sâu sắc về nghịch lý đạo đức và chính trị nằm sâu trong căn tính người Mỹ gốc Á bằng cách xâu chuỗi những hồi ức cá nhân, phả hệ văn học và phê bình địa–chính trị thành một cấu trúc tư tưởng phức hợp. Bắt nguồn từ hồi tưởng về mẹ—người luôn tự xem mình là người Việt thay vì người Mỹ gốc Á—tác giả chất vấn tính kiến tạo bản sắc và những di sản phương Đông luận vẫn còn len lỏi trong đó. Việc ông trở thành một nhà văn Mỹ gốc Á nhưng lại được xếp chung với dòng văn học “Anglo-Saxon” ở Pháp cho thấy sự phi lý của các hệ phân loại văn hóa và giới hạn của chúng. Trên nền tảng lập luận ấy, ông đề cập đến cuộc tàn sát tại dải Gaza sau cuộc tấn công của Hamas ngày 7 tháng Mười, như một tiếng vọng nhức nhối từ cuộc chiến do Mỹ gây ra ở Việt Nam, phơi bày sự tiếp nối của chủ nghĩa thực dân luôn hiện hữu trong chính sách đối ngoại và đối nội của Hoa Kỳ. Ông kêu gọi người Mỹ gốc Á thoát ly khỏi lối tư duy chỉ chăm chăm tự vệ và khao khát được chấp nhận, để dấn thân vào một liên minh rộng lớn, can đảm và có kỷ luật—đặc biệt với người Palestine, cộng đồng đã và đang bị xóa tên khỏi cả bản đồ chính trị lẫn văn đàn, y hệt như cách lịch sử từng vùi lấp “người phương Đông.” Khi đọc lại truyện ngắn “Người Hoa ở Haifa” của Jeffery Paul Chan, Viet Thanh Nguyen truy nguyên nỗi bất an trong mối quan hệ giữa người Á và người Do Thái, đồng thời khơi dậy những ẩn dụ về chiến tranh, phân biệt chủng tộc và sự đồng hiện của những dị biệt trong mỗi chúng ta. Sau cùng, ông khẳng định rằng sức mạnh đạo lý của văn chương không nằm ở chỗ được thuần hóa bởi cộng đồng đa số, mà chính là khả năng gọi tên điều chưa từng được gọi, đứng về phía những kẻ bên lề, những người bị ruồng bỏ, và không ngừng cật vấn về sự tự mãn, nơi các bản sắc tưởng như bất biến, bằng cách luôn tự hỏi: ai trong chúng ta là con gián—kẻ bị bỏ rơi trong lẻ loi, tuyệt vọng, và vô hình; và cũng chính vì thế, là kẻ cần sự đồng cảm và lòng trắc ẩn nhất?

Chương Bốn: Bàn về việc bước qua những lằn ranh

Trong chương này, nhà văn Viet Thanh Nguyen viết lại hành trình vượt qua những biên giới khắc nghiệt về địa lý, văn hóa, và cả lằn ranh sống chết của cha mình, một người cha Việt Nam, sinh năm 1933 dưới ách thống trị của thực dân Pháp. Người đã để lại dấu vết đời mình trong ký ức của cháu con và những khe nứt âm thầm của lịch

sử. Từ một quê hương đổ nát sau chiến tranh, chia cắt bởi ý thức hệ, và định đoạt bởi những thế lực xa lạ, cha của tác giả đã dấn bước vào cuộc lưu vong bất đắc dĩ, đi qua những trại tị nạn, những biên giới mịt mù, những thành phố không tên, để rồi an trú trong một đời sống âm thầm trên đất Mỹ, nơi ông tồn tại như một cái bóng giữa hai ngôn ngữ, hai nền ký ức, hai thế giới không bao giờ thật sự giao nhau. Câu chuyện của ông được con trai, nhà văn Viet Thanh Nguyen, chắp nối lại từ những mảnh vụn ký ức rời rạc, như những lát cắt lịch sử. Những câu chuyện ấy, dẫu tha thiết và riêng tư đến đâu, cũng chỉ là một trong muôn vàn tiếng nói bên lề, tan biến vào những thanh âm siêu thực và bất an như của Anzaldúa, Cha, và Behrouz Boochani—những nhà văn ngoại cuộc, những tiếng nói lạc lõng với ngôn ngữ dòng chính, từ những nơi chốn không được gọi tên trên bản đồ của nhân loại. Trong thế giới ấy, ký ức cá nhân hoà tan vào lịch sử của cả một cộng đồng ly tán—những con người không có quê hương để quay về, không có ngôn ngữ để gọi tên nỗi đau, và không có nơi nào thực sự là nhà. Chính trong sự đan xen giữa cái riêng và cái chung đó, chủ nghĩa hiện thực bị xáo trộn, thể loại văn chương trở nên nhạt nhoà, và ranh giới bản sắc không còn rõ nét. Những câu chuyện như thế mở ra một không gian chơi vơi—nơi sự sống và cái chết, ký ức và lãng quên, nguồn cội và lưu vong–giao thoa, chất chồng, và vang vọng. Ở nơi dừng chân cuối cùng của người cha, trên một lục địa xa lạ mà không ai có thể một lần quay trở lại, ta bắt gặp không chỉ kết cục của một kiếp người, mà cả câu hỏi chưa từng có lời đáp: làm sao có thể viết lại một cuộc đời đã bị gạt ra bên lề của lịch sử?

Chương Năm: Bàn về vị thế của người thiểu số

Trong chương thứ năm này, Viet Thanh Nguyen đi sâu vào phân tích ý nghĩa đa tầng của từ “thiểu số,” được xem như một bản sắc chính trị và một hình thức văn chương, đồng thời chiêm nghiệm về nghịch lý của việc là người Mỹ nhưng luôn bị gán nhãn là kẻ bên lề. Từ ký ức thời thơ ấu lớn lên ở Thung lũng Silicon và khát vọng được gia nhập vào đại tự sự văn chương phương Tây, tác giả lần theo hành trình hình thành bản ngã qua cả nỗ lực bắt chước lẫn những trải nghiệm bị gạt sang bên lề. Dựa vào khái niệm “văn chương thiểu số” của Deleuze và Guattari, ông lập luận rằng khái niệm “thiểu số” không hẳn là một vị trí bị hạ thấp mà chính là một hình thức mỹ học cấp tiến, không ngừng chuyển mình trong lòng của “đa số,” làm rung chuyển ngôn ngữ và những giả định vốn được xem là phổ quát. Qua cách đọc James Baldwin và Richard Wright—hai nhà văn da đen với những phương thức phản kháng khác biệt:

một bên là cảm thông, một bên là phẫn nộ—cùng với các nhà thơ đương đại như Layli Long Soldier, Solmaz Sharif và Mai Der Vang— nghệ sĩ sắp đặt những mảnh vỡ, tư liệu lưu trữ và kỹ thuật bôi xoá để vạch trần bạo lực của chủ nghĩa đế quốc—Viet Thanh Nguyen trình diện một hình thái văn chương thiểu số đối kháng lại những bất công và tái sử dụng chính ngôn ngữ của quyền lực để phá vỡ nó. Cuối cùng, ông khẳng định giá trị vị trí của thiểu số không nằm ở việc được thể chế công nhận, mà ở khả năng chất vấn tận gốc quyền lực đã định hình nên cái gọi là giá trị.

Chương Sáu: Niềm hân hoan từ những lẻ loi

Trong chương cuối ngập tràn ánh sáng này, Viet Thanh Nguyen chiêm nghiệm về một nghịch lý rằng niềm hân hoan có thể vẫn hiện tồn giữa những xa cách, biệt ly, hay được chắt chiu từ những vụn vỡ thời gian, và từ bản chất bất khả tri của cái tôi và của người thân yêu nhất. Từ những trải nghiệm riêng tư khi làm cha, với đời tha phương và công việc viết lách, tác giả suy tư về sự sáng tạo—cho dù là nuôi nấng hay sáng tạo—đều như một cuộc đối thoại với những điều xa lạ và thiêng liêng. Đứa con của ông, cũng như văn chương ông viết, vừa gần gũi vừa xa lạ; người chị từng bị bỏ lại trong chiến tranh, sau hàng thập niên xa cách, bất ngờ trở về, khơi dậy nỗi đau và sự kỳ diệu của việc tìm lại nhau trong một gia đình tan tác. Chương cuối này là sự đối thoại triết học với Pessoa, Calvino, Thích Nhất Hạnh và Borges, về những khoảng trống mông lung của bản thể và những mảnh vỡ ký ức, sự sáng tạo và siêu nghiệm, nỗi cô đơn và sự đồng cảm. Viết trở thành một lời nguyện cầu thế tục, một cách đối diện với trang giấy trắng như một tấm gương phản chiếu vô vàn chiếc bóng của cái tôi. Trong lời thì thầm của cha mình—rằng cha “vui lắm”—tác giả xác tín một niềm vui đằm sâu, lặng lẽ: rằng nỗi hoan lạc giữa những lẻ loi không nằm ở sự hàn gắn tuyệt đối, mà ở vẻ đẹp của việc không ngừng tìm kiếm, tin yêu, và sáng tạo giữa chốn vô thường.

Thông tin tác giả Viet Thanh Nguyen

Viet Thanh Nguyen

Tiểu thuyết The Sympathizer của Viet Thanh Nguyen đã giành được Giải Pulitzer cho Tiểu thuyết và nhiều giải thưởng khác. Ấn phẩm gần đây nhất của ông là hồi ký A Man of Two Faces . Những cuốn sách khác của ông là phần tiếp theo của The Sympathizer , The Committed ; một tập truyện ngắn, The Refugees ; Nothing Ever Dies: Vietnam and the Memory of War (lọt vào vòng chung kết Giải thưởng Sách Quốc gia về thể loại phi hư cấu và Giải thưởng của Hội phê bình sách Quốc gia về thể loại phi hư cấu nói chung); và Race and Resistance: Literature and Politics in Asian America . Ông cũng đã xuất bản Chicken of the Sea , một cuốn sách thiếu nhi được viết chung với con trai ông, Ellison. Ông là Giáo sư Đại học, Chủ tịch Aerol Arnold về tiếng Anh và là Giáo sư về tiếng Anh, Nghiên cứu Hoa Kỳ và Dân tộc, và Văn học so sánh tại Đại học Nam California. Là người nhận học bổng từ Quỹ Guggenheim và MacArthur, ông cũng là biên tập viên của The Displaced: Refugee Writers on Refugee Lives .

Xem tất cả sách của tác giả Viet Thanh Nguyen